Şiveler
Boyabat ağzında Türkçe Dilbilgisi kurallarından farklı olan kullanımlar vardır. Bu kullanımların sadece Boyabat ağzına ait olduğu iddiasında değiliz. Biz sadece buraya Boyabat’ta kullanılan ağzın özelliklerini alıyoruz.
A. NAZAL N (NG) KULLANIMI
Boyabat Ağzında “Nazal N” denilen “burun N”si çokça kullanılır. Bu kullanım Anadolu’nun birçok yerinde mevcuttur. Bu ses dilin arka tarafının damağın arka tarafına değdirilmesi ve dilin üst ön dişlere yakın bir yerde dişlere değmeden durması ile çıkar. Bugünkü kullanımda en yakın ses tanımı N ve G seslerinin aynı anda çıkarılmaya çalışılmasıyla oluşur. Bunun için biz bu kullanımı kelime içinde (ng) şeklinde ifade edeceğiz. Nazal N Boyabat ağzında oldukça yaygın olarak kullanılır.
Sa(ng)sak Görrdü(ng) mü?
A(ng)şa (Ayşe) Dö(ng)gel
Do(ng)mak İ(ng)eze
Dursu(ng) So(ng)ül
Da(ng)alak
B. FİİLLERİN KULLANIMINDAKİ FARKLILIKLAR
1. Tekil şahıs çekiminde II. Tekil şahıs eki kullanılır ve karışıklığın giderilmesi için de I. Tekil şahsın kullanımında mutlaka “ben” şahıs zamiri getirilir:
Ben geliyon
Ben yazıyon
Ben düşünüyon
Ben biliyon
2. II. Tekil ve çoğul şahıslar –isimler dahil- “nazal n ile” ifade edilir:
Sen gidiyo(ng) mu?
Siz biliyo(ng)uz mu?
Sen biliyo(ng)
Siz biliyo(ng)uz
Seni(ng) gözü(ng)
Sizi(ng) gözü(ng)üz
Seni(ng) eli(ng)
Sizi(ng) eli(ng)iz
3. Zaman eklerinin son sesleri değişikliğe uğrar:
Şimdiki zaman:
Geliyorum yerine geliyon
Geliyorsun yerine geliyo(ng)
Geliyor yerine geliyo
Geliyoruz yerine geliyoz
Geliyorsunuz yerine gelyo(ng)uz
Geliyorlar yerine geliyola
Gelecek zaman :
Gideceğim yerine Gidecen
Gideceksin yerine Gidece(ng)
Gideceğiz yerine Gidecez
Gideceksiniz yerine Gidece(ng)iz
Geniş zaman çekiminde birinci hecede dar yuvarlak ünlü olsa da ikinci Hecede mutlaka düz geniş ünlüsü olan “a” lı şekil kullanılır:
Vururum yerine vurarın
Vurursun yerine vurarsı(ng)
Dururum yerine durarım
Durarsın yerine durarsı(ng)
4. “Götürmek” ve “Getirmek” fiilleri İstanbul ağzının tersine kullanılır. İstanbul ağzında git- fiilinden türetilen “götür-“ fiili, ayrılan, giden eşyalar için; Yine “gel-“ fiilinden türetilen “getir-“ fiili, gelen eşyalar için kullanılır. Boyabat ağzında ise giden eşyalar için “getir-“, gelen eşyalar için “götür –“ fiili kullanılır.
Götü çabuk onu buraya
Şu masayı buraya götü(ng) (getirin)
Paketi amcana getü
Sofrayı oraya götür
C. KELİME KULLANIM FARKLARI
1. Kelimelerde ses değişimi olur. Boyabat ağzında, kelime başlarında ve ortalarında görülen g ve d’nin k ve t’ye dönüşümü çoğunlukla görülmez:
Garga Gavurga Guzeren
Gazık Geçi Gırmak
Angara Guş Gavun
Gaçmak Gomşu Darak
Dırnak Duz Durna
Dutmak Depe Datmak
Dörpülemek Daramak Dırmanmak
Daşmak
Bazı kelimelerde ise görülmez:
Küllük Tas
Kütük Toz
Kedi Top
Tabak Tüy
Kelebek Terli
Kibir Kibar
2. Kelime kısaltmaları yapılır:
Gı (Kız)
Dükkan veya tikan (Dükkan)
Vi (Ver)
Nası (Nasıl)
İrbam veya İbram (İbrahim)
Mamut (Mahmut)
Memet (Mehmet)
Hadi (Haydi)
Oraya vadı (Vardı)
3. Tezlik fiili olan “iver”, “ivi” şeklinde ifade edilir. Bunun sebebi “-ver” fiilinin “-vi”şeklinde kullanılmasıdır.
Yapıvi (Yapıver)
Dakıvisa(ng)a (Takıversene)
Gidivi (Gidiver)
Götüreceğiz (Götürevereceğiz)
Bakıvi (Bakıver)
Alıviriyin (Alıvereyim)
4. Bazı kelimelerin kullanımında kelimeler eski Türkçe’deki kullanım gibidir veya ses düşmeleri ve yuvarlaklaşmalar sonucu değişir:
Yarpak (Yaprak) Barnak (Parmak)
Kerme (Kemre) Zabah (Sabah)
Zalata (Salata) Zebze (Sebze)
Zoba (Soba) Zopa (Sopa)
Zerhoş (Sarhoş) Zabısı (Sahibi)
Tikan veya Dükan (Dükkan) Tiken (Diken)
Fişne (Vişne) Furdu (Vurdu)
Fursuz (Hırsız) Gurbo (Kurbağa)
Buzo (Buzağı) Tosbo (Kaplumbağa)
Cuğara veya Cigara (Sigara) Vurdumuyun(Vurduğunda)
Aldımıyın (Aldığında) Durgutmak (Durdurmak)
Nebiyin? (Ne bileyim?) İrbam (İbrahim)
Sa(ng)sak (Sakasağan) Selbes (Serbest)
Daynak (Deynek) Üykü (Uyku)
Hökümet (Hükümet) Tecir (Tacir)
Kükner (Köknar) Mutvak (Mutfak)
Çızık (Çizik) Pavruka (Fabrika)
Panga (Banka) Hırtlak (Gırtlak)
5. Bazı kelimelerin kullanımında kelimeler eski Türkçe’deki kullanım gibidir veya ses düşmeleri ve yuvarlaklaşmalar sonucu değişir:
Geldük (Geldik) Çeküç (Çekiç)
Çaruk (Çarık) Dilük (Dilik)
Yapduk (Yaptık) Silük (Silik)
Dargun (Dargın) Depük (Tepik)
Yatuk (Yatık) Gaşuk (Kaşık)
Yapduk (Yaptık) Dipçük (Dipçik)
6. Bazı harflerin başında gerçekleşen ses türemeleri diğer ağızlarda olduğu gibi yapılır:
Iramazan (Ramazan)
He mi? (E mi?)
İrecep veya Ercep (Recep)
İstop (Stop)
Hayva (Ayva)
Örüsgar (Rüzgar)